همه چیز در مورد فرش ایرانی

مردم بلوچ از اصیل‌ترین عشایر دامدار هستند که آداب و رسوم گذشتگان در زندگی آن‌ها همچنان جریان دارد. در قالی بلوچ عناصر زیادی از‌ اقوام مختلف همچون ترکمن قفقاز و ایل افشار را میتوانیم مشاهده کنیم. بلوچها اغلب بافته‌های بدون گره از قبیل: گلیم، ورنی و … و همچنین بافته‌های گره‌دار می‌بافند. دست‌بافته‌‌های آن‌ها در فرهنگ ایرانیان نشان دهنده هنر و اصالت است.

نحوه رنگرزی و رنگ‌های متداول در فرش بلوچ

با وجود اینکه از گذشته عمده تولیدات فرش بلوچ رنگرزی گیاهی بوده است. امروزه استفاده از رنگ شیمیایی در فرش بلوچ به دلیل دسترسی و ارزان‌ بودن متداول‌تر است. همچنین استفاده از پشم خودرنگ به جای رنگ‌های سیاه و قهوه‌ای از مشخصه های فرش بلوچ می‌باشد. یکی از روش‌های تشخیص یک قالی بلوچ توجه به رنگ آن است. به این دلیل که بافندگان بلوچی بیشتر از رنگ‌های تیره مانند: سرمه‌ای، قرمز تیره‌، قهوه‌ای‌، مشکی و رنگ مایه‌های آن‌ها استفاده می‌کنند. این امر باعث شده در بازار اصطلاحا به آن‌ها سیاه‌کار گفته شود.

مناطق مهم بافت فرش بلوچ کجاست

بافت فرش یکی از صنایع دستی مهم اقوام بلوچ است. بلوچ‌ها در طایفه‌های متعدد از گذشته علاوه بر دامداری و کشاورزی مشغول قالیبافی بوده‌‌اند. بافت فرش در بلوچستان، شمال خراسان، به ویژه در اطراف تربت حیدریه، کاشمر، سرخس و تربت جام رایج است.

مشخصه‌های مهم در طرح و نقش فرش بلوچ

فرش‌های بلوچی که غالبا در سبک هندسی و ذهنی هستند تحت تاثیر طرح‌های ترکمن بافته می شوند. طرح‌های فرش بلوچ متقارن بوده و به صورت شش‌ضلعی، لوزی، هشت‌ضلعی، قلاب و غیره در این قالی دیده می‌شوند. همچنین فرش بلوچ شامل نقوش گیاهی، جانوری، انســانی، اسطوره‌ها، طلسم‌ها، و نشان‌های قبیله‌ای و فردی است.

یکی از دلایل محبوبیت فرش بلوچ

 بلوچ‌های استان خراسان عموما فرش با ابعاد بزرگ نمی‌بافند. سبک وزن بودن و قیمت نسبتا پایین آن‌ها باعث محبوبیت فرش بلوچ شده است. این امر به طرفداران قالی بلوچ در اروپا نیز افزوده است. اندازه کوچکترین آنها به طور تقریبی 80  × 120 سانتی متر است. قالی‌های بزرگتر به اندازه‌ تقریبی 100×150 و دو ذرعی‌‌ها با ابعاد تقریبی 110×200 سانتی‌متر می‌باشند. البته این بدان معنا نیست که ابعاد بزرگتری از این فرش‌ها را نمی‌توان یافت. قالی‌های 6 متری به بالا نیز در میان این بافته‌های زیبا یافت می‌شوند. اما معمولا فرشهای با ابعاد کوچک‌تر که به خصوص در این سال‌ها محبوبیت بیشتری دارند توسط بلوچ‌ها بافته می‌شوند.

چند ویژگی قالی بلوچ

در اکثر قالی‌های بلوچی گلیم‌بافی‌هایی در دو سر قالی بافته شده که باعث زیبایی بیشتر آن‌ها می‌شود. همچنین خرمهره، منگوله و صدف در تزیین شیرازه مورد استفاده قرار می‌گیرد. در مواردی، نخ‌های پشمی دور دسته‌های ریشه قالی پیچیده می‌شود و انتهای آن‌ها دارای منگوله‌های پشمی است. ریشه‌های قالی به صورت گیس‌باف و گره مشبک نیـز تزیین می‌گردند. قالی‌هایی با پشم شتر در این طایفه بافته می‌شوند که جنبه زینتی داشته و معمولا برای جهیزیه دختران استفاده می‌شود. از دیگر ویژگی‌های این قالی‌ها بافت آن‌ها در دارهای افقی و زمینی است.

جنس فرش‌های بلوچ

جنس تار و پود و پرز فرش‌های بلوچ  اکثرا از پشم است. استفاده از مو و پشم بز در فرش‌های دست‌باف و پشم شتر در بین عشایر بلوچ رواج دارد. همچنین استفاده از پشم گوسفندان نژاد بلوچی، که یکی از  مناسب‌ترین الیاف برای فرش دست‌باف است، قالی بلوچ را از لحاظ کیفیت متمایز می‌کند. چله پشم در بافته‌های قدیمی از دیگر ویژگی‌های مهم قالی بلوچ می‌باشد.

اقوام بلوچ مهاجر بوده و با وجود تاثیری که از اقوام دیگر بر دست‌بافته‌های آن‌ها وجود دارد قالی‌های بلوچی با گذشت زمان هویت خاص خود را پیدا کرده‌اند. اندازه مناسب، رنگ‌ها و نقوش منحصربه‌فرد و جنس به خصوص از ویژگی‌های فرش بلوچ است. همچنین تزئینات خلاقانه فرش بلوچ، این دست‌بافته را در ردیف یکی از قالی‌های پرطرفدار ایرانی قرار می‌دهد.

همچنین بخوانید : چهار محال و بختیاری نه در همسایگی آسمان که در خود بهشت

سی پرشیا

فرش چهار محال و بختیاری : بر فراز یکی از بلندترین مناطق ایران، نه در همسایگی آسمان که در خود بهشت، سرزمین زیبایی قرار گرفته که به آسانی می‌تواند انسان را متقاعد کند که چرا از هزاران سال پیش انسان‌هایی با گذشتن از راه‌های دشوار و کوهستانی سخت، رنج رسیدن به این مکان دل‌انگیز را بر خود هموار می‌کردند. قسمت‌هایی از منطقه‌ای که امروز آن را استان چهار محال و بختیاری می‌نامیم، بی‌تردید نه فقط یکی از زیباترین نقاط سرزمین ایران بلکه یکی از زیباترین مناطق دنیا می‌باشد.

منطقه چهار محال و بختیاری و به عبارت دیگر مسکن لرهای بزرگ، یکی از قدیمی‌ترین مناطق مسکونی ایران است. مردمان آن از کهن‌ترین اقوام ساکن  در این سرزمین می باشند. اولین بار حمدالله مستوفی در قرن یازدهم هجری در “تاریخ برگزیده” از طایفه بختیاری نام می‌برد. استان کوهستانی و سردسیر چهارمحال بختیاری تا اوایل قرن اخیر سیمای عمدتا روستایی داشته است. علیرغم کوهستانی‌بودن و کم‌آبی منطقه، سابقه و قدمت سکونت مردم در ارتفاعات این نواحی به دوران پیش از تاریخ برمی‌گردد.

چهار محال و بختیاری که از مناطق جالب این سرزمین است علاوه بر زیبایی و طبیعت فریبنده، محل گذر و غالبا اسکان عشایر و قومیت‌های مختلفی نظیر کرد، لر، ترک، فارس، عرب و حتی ارامنه بوده است. اقوامی که گاه در پناه‌جستن در امنیت ارتفاعات منطقه و گاه بنابه میل حاکمان، در مناطق مختلف استان اسکان یافته‌اند. آثار اسکان این مردمان را بیش از هر چیز دیگری در فرش و گلیم ها و دستبافته‌های زیبا و گوناگون می‌توان دید که در هر گوشه استان یافت می‌شود.

گلیم و قالی‌بافی:

گلیم و فرش مهم‌ترین تولیدات دستی و سنتی چهارمحال و بختیاری است. آن‌ها در مناطقی مثل شلمزار، فرخ‌شهر، چالشتر، فرادنبه، سفید دشت، بلداجی و سامان بافته می‌شود.

وجود بافته‌های شکیل و زیبا و متنوع نظیر گلیم، سفره، خورجین، رختخواب‌پیچ و حتی جوراب، نمکدان، جای ظرف، تاچه و غیره نشان از وجود تولیداتی با تکنیک گلیم و فرش در غالب نقاط استان چهار محال و بختیاری می‌دهد. این نوع بافته‌ها و به ویژه گلیم و جاجیم طبیعتا و به خاطر ماهیت ساده و بدون پیچیدگی خود پیشینه دورتری از تولیدات فرش به خصوص در میان عشایر دارد.

با وجود ارزش خاصی که انواع تولیدات عشایری چه به لحاظ تنوع و گوناگونی و چه به لحاظ ارزش‌های زیباشناسانه دارند، اما تولید غالب در این زمان قالیبافی است.

رش چهار محال و بختیاری از معدود فرش‌هایی است که نه تنها هویت خود، بلکه خوشبختانه کیفیت و اصالت خود را در مورد نقوش جدید حفظ کرده است. اشتیاق روزافزون به استفاده از رنگ‌های گیاهی و دوری از تقلب و نادرستی و استفاده از نقوش بومی (ولو تکراری) از خصوصیات فرش منطقه است. گره فرش‌هایی که در این مناطق تولید می‌شود عمدتا ترکی است که بدون استفاده از قلاب زده می‌شود. فرش‌ها در گذشته در غالب مناطق عشایری و یا نیمه روستایی تک پود (تحت باف) بوده که به موازات تبدیل آن‌ها به فرش شهری دو پود (لول بافت) شده‌اند.

دارهای قالی، وسایل و مواد اولیه:

دارهای مورد استفاده در منطقه در گذشته عموما به صورت دارهای زمینی بوده است. به غیر از مناطق جنوبی استان و برخی مناطق عشایرنشین عموما به صورت عمودی و گردان است. این دار ها عموما فلزی و ثابت هستند.

عمومی‌ترین ابزار مورد استفاده دفتین چاقو و کلیت (نوعی شانه سنگین‌تر و دست بلند) است. خامه‌های مصرفی از نوع مرغوب پشم‌های محلی است و تا حدود 90 درصد به صورت گیاهی رنگ می‌شود. گاهی رنگرزی به وسیله خود بافندگان، که غالبا از رنگرزی به طور سنتی اطلاع دارند، درون خانه‌ها انجام می‌شود.

شاید تا حدودی بتوان نقوشی که بر فرش‌های منطقه دیده می‌شود را در گروه‌های عشایری و تولیدات شهری‌باف دسته‌بندی کرد.

 تولیدات شهری باف:

بافت فرش چهار محال و بختیاری حتی در شهری‌ترین شکل خویش تاثیر از فرش‌بافی غنی عشایر و روستاهایی دارد. مناطقی که امروزه کمتر در حوزه فرهنگی گذشته خویش قرار دارند. حوزه‌های شهری مثل: شهرستان شهرکرد، چالشتر، هفشجان، فرخشهر، سامان،شهربن، کیان، سورشجان، بروجن، فرادنبه، سفیددشت، بلداجی، گندمان، شهرستان لردگان، شهرستان اردل.

فرش شهری را باید حاصل گذار از سه دوره زیر دانست:

– استفاده از نقوش فرش‌های شهری و ایلات هم‌تبار شهرهایی مثل: اصفهان، همدان، ملایر، لیلیان و یا قشقایی.

-بافت فرش از روی واگیره و یا اورنک و یا فرش بافته شده که خود معمولا برداشت از مناطق مختلف بوده و یکی از دوره‌های درخشان فرش‌بافی چهارمحال و بختیاری است.

– بافت فرش از روی نقوش رسمی و در نهایت استفاده از نقشه‌های چاپی و یا کامپیوتری.

در قالی شهرکرد از نقوش قابی، هندسی، شلمزار، سرو کاج، قاب سماوری، سرو، خمره‌ای، خشتی، گلدان چالشتربختیاری، نقش تنباکو، برگ خربزه ، آس بولان، گل دست دلبر، حسنخانی، جنگل و نقوش رایج دیگر استفاده می‌شود.

خشتی، پرنده‌دار، قهر و آشتی، فرشته، چمنزار، محرابی، باغ‌وحش، کرمانی، حسن‌خانی، سرو کاج، قاب سماوری، قاب لوزی، بته سرکج، کوتاه و بلند، دست به کمر، بته جقه، کف‌ساده، کلیل ترنج، ترنج خربزه‌ای، ترنج‌دار و قالی خشت و گلی که طرح‌های مختلف دارد نیز از طرح‌های رایج چالشتر است.

فرش های عشایری:

از تولیداتی که در حوزه عشایر، ایلات و روستاهای مختلف نام و نشان مشخصی دارند، می‌توان به مواردی اشاره کرد. فرش یلمه، فرش‌های ارمنی‌باف، تولیدات عرب‌بافت، بافته‌های لری از جمله آن‌ها هستند.

منبع: از آبی آسمان و سرخی دشت؛ فرش چهارمحال و بختیاری شیرین صور اسرافیل، نشر آفتاب اندیشه 1389

همچنین بخوانید : قالی قشقایی هنر ایلی که خیال دشت ها را می بافد

سی پرشیا

قالی کرمان : فرش‌بافی هنر ملی و بومی ایران است و کرمان یکی از مهم‌ترین و معروف‌ترین مناطق قالی‌بافی این سرزمین است. قالی‌بافی نغمه خوش هنر کرمان را به گوش جهانیان رسانده و در تقویت اقتصاد کرمان و ایران نقش چشمگیری داشته است. اما با این وجود، در اثر فقدان برنامه‌ریزی و هدفمندی، شاهد نقس‌های خسته قالی‌بافی کرمان و از دست رفتن تدریجی آن هستیم.

“قالی کرمونی زخوبی و قشنگی           مثل عروس آسمونا دلربایه

گر که بگم قالی کرمونی تو دنیا           از بهترین فرشای دنیایه بجایه

” حمید مظهری(اشک کرمانی)”

هنرهای کرمان:

وقتی سخن از کرمان به میان می آید، بی شک از شال و قالی‌‌اش یاد می‌کنیم. و نخستین تصویری که بیشتر مردم از قالی کرمان به یاد می‌آورند، مربوط به فرش‌های شهری یا روستایی این منطقه است. با این وجود دست‌بافته‌های بسیار زیبای ایلات و عشایر افشار و غیر افشار نیز بخش مهمی از آفرینش‌های این سرزمین کویری و کم‌باران کرمان است.

به جز مناطق معدودی، از جمله جیرفت، جغرافیای کرمان برای کشاورزی یاری نمی‌کرد. آنجاها هم که ابر و باد و فلک در کار بودند، چندان توجهی به کشاورزی نمی‌شد. این بود که مردم کرمان به شال‌بافی و قالی‌بافی می‌پرداختند و زمین فرش را پر از گل و برگ و نقش و نگار می‌کردند.  تا جایی که نام یکی از طرح‌های معروف کرمان را هم سبزی‌کار گذاشتند.

شهرت جهانی قالی کرمان در دوره قاجار چنان بود که آوازه‌اش تا زمان ما باقی است. چه بسیار هنرمندانی که برای این شهرت جان و جسم‌شان را مایه می‌گذاشتند و پای دارهای قالی، نای رفتن و سوی دیدن را  نثار کرده و فلج یا کور می‌شدند. از نتیجه کار همین‌ها بازار فرش کرمان سکه می‌شد، بی اینکه این رونق، برکتی به سفره‌های‌شان افزوده باشد.

قالی کرمان در منابع مکتوب:

در این ارتباط باستانی پاریزی در کتاب “فرمانروای عالم” اشاره می‌کند که طبقات بازاری ثروتمند کرمان بیشتر تجار شال و قالی بوده‌اند. و البته طبقه عامه و اکثریت مردم شهر نیز گرده عظیم بافنده یعنی شال‌باف‌ها و قالی‌باف‌ها بوده‌اند.

حمید سیاح در کتاب “خاطرات حاج سیاح یا دوره خوف و وحشت” می‌گوید: « اجمالا کار معاش، چنان بر اهل کرمان تنگ است که اهل سیستان و قاین از ایشان بیشتر در رفاه بودند. بطوریکه از کرمان به آنجاها پناه می‌برند. با آن سخت‌حالی که آن بیچارگان داشتند و سابقا اشاره کردم اهل کرمان از شدت اضطرار اولاد خود را به شال‌بافی و فرش‌بافی می‌فرستند که اگر کامل و استاد شدند ده شاهی اجرت و الا سه یا چهار شاهی می‌گیرند…».

در فهرست صادرات کرمان “جغرافیای وزیری” ابتدا به شال و سپس به فرش و قالی اشاره شده است: « شال ترمه، شال ساده و الوان، پتوی فرش الوان، روفرشی به انواع و الوان مختلفه، برک لباس از هر رقم، عبای زمستانی و تابستانی، قالی ممتاز اعلی، پارچه که شبیه باغری تراکمه است، شال فته دوزی و سلسله دوزی از قبیل پشتی و لحاف و مخده و سوزنی سر حمام وغیره، پرده اتاق، سلسله‌دوزی، زین‌پوش و غیره و غیرها، سینی پوش و غیره، جام زرد، [شال] الحق بعد از کشمیر این صنعت شریف منحصر به این بلاد است ».

قالیبافان کرمانی:

قالیبافان کرمانی با وجود سختی‌هایی که متحمل بودند، فرش‌های اعلایی از پشم‌های مرغوب می‌بافتند. سایکس در این باره نوشته است: « … مواد خام هیچ نقطه ای با مواد خام کرمان نمی‌تواند رقابت کند و آب و هوای  این ناحیه در لطافت جنس محصول دخالت تام دارد ».

قالی کرمان چنان رونقی را برای اقتصاد ایران در پی داشت که حاکمان نیز به تولید قالی روی آورده بودند. باستانی پاریزی اشاره می‌نماید که ناصرالدین شاه هم در دستورالعملی به مرتضی قلیخان (وکیل‌الملک ثانی) از قالی به عنوان بهترین مال‌التجاره یاد کرده و نوشته است: « … محصول صنعت شال‌بافی و بعضی نساجی‌های دیگر و فرش و محصول پشم و تریاک کرمان ـ که بهترین مال‌التجاره ایران است ـ آن مقرب‌الخاقان کمال مراقبت و مواظبت را در تربیت و ترقی صناعات مزبوره و زراعات مذکور به عمل آورده فراخور هر یک قرار و نظارتی بدهد که روز به روز به پاکی صنعت و سهولت محل آن‌ها و زیادتی محصول هر یک بی‌افزاید و هرگونه معایب و مناقصی که موجب سلب میل مشتری و نقصان خریدار و یا کمی محصول زراعات می‌تواند بود به کلی رفع ودفع نماید ».

افزایش توجه به فرش دستباف:

از اوایل قرن چهاردهم هجری قمری با رونق قالیبافی، صنعت شال‌بافی به تدریج جای خود را به فرش داد. سایکس در این باره نوشته است: کرمان تا همین اواخر برای شال‌های اعلای خود اشتهار تامی داشت. ولی امروز صنعت قالی‌بافی گوی سبقت را از صنعت مزبور ربوده است. هیچ متاعی با قالی کرمان که از پشم و ابریشم بافته می‌شود و از لحاظ نفاست و ظرافت و رنگ آمیزی فوق‌العاده اعلا و ممتاز است نمی‌تواند رقابت کند و این صنعت به طور قطع از نفیس‌ترین صنایع ظریفه‌ای‌ست که در دنیا به وجود آمده است. بدون اغراق یک پارچه قالی کرمانی هر قسم قالی دیگر را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

وزیری کرمانی در جایی دیگر می‌گوید: « از سنه هزار و سیصد و پانزده تا چهار، پنج سال حرفه قالی‌بافی در کرمان به طوری ترقی کرد و رونق گرفت که تمام اهالی این مملکت از اعیان و خوانین و اعالی و اواسط و ادانی و غیره، هر کس استطاعت و توانی و ده تومان در خود دید یک دستگاه و بیشتر لو تمام داد و ستد کرمان و معاملات مردم آن سامان از تجار ترک و غیره منحصر به خرید و فروش قالی بود… ».

دیری نپایید که این روند توجه شرکت های خارجی را جلب کرد اولین شرکت به نام فرش‌های شرقی شرکت نیویورک دفتری در شهر کرمان دایر و به تولید و خرید فرش اقدام کرد و پس از آن مهم‌ترین شرکت‌های واردکننده انگلستان و آمریکا شعبه‌های خود را در کرمان تاسیس کردند. تا جایی که در سال 1924 چهارده شرکت خارجی در کرمان نمایندگی داشتند.

همچنین بخوانید: قالی بند ریحان و ویژگی های مربوط به رنگ و طرح آن

سی‌پرشیا مگ

نویسنده: منصوره ربیعی

قالی بند ریحان در روستای ریحان از توابع شهرستان خمین که به منطقه کمره نیز معروف است بافته می‌شود. شهرستان خمین در جنوبی‌ترین نقطه استان مرکزی قرار گرفته است. این شهرستان از شمال به اراک، از شرق به محلات، از جنوب به گلپایگان (استان اصفهان) و از غرب به الیگودرز (استان لرستان) محدود می‌شود. روستای ریحان در 4 کیلومتری جنوب غربی شهرستان خمین قرار دارد و یکی از آبادی‌های دهستان‌های هشتگانه شهرستان خمین می باشد.

روستای ریحان خود دارای دو قسمت علیا و سلفی است. علت این نامگذاری جداگانه به علت جریان آب از سمت بالای روستا به سمت پایین روستا است. قسمت بالای روستا را علیا و قسمت پایین روستا سفلی نام نهاده اند. ولی در مجموع یک روستا محسوب می‌شوند که جمعیتی در حدود 3800 نفر دارد. محصول عمده مردمان آن غلات چغندر قند و بادام است، و صنایع دستی آن‌ها قالی‌بافی‌ست.

قالی بند ریحان یک دست‌بافته منطقه‌ای می باشد. سندی از تاریخ دقیق بافت این قالی در دست نیست ولی با قالی‌هایی که از این منطقه پیدا کردند قالی بند ریحان بیش از دو قرن قدمت دارد.

دلیل نام‌گذاری این قالی به نام بند ریحان:

بند یعنی آبگیر، اِسِل (جایی که در آن آب جمع می شود که کشاورز ها بعد از جمع شدن آب، از ان برای آبیاری زمین های کشاورزی استفاده می کنند). ریحان نام یک منطقه‌ای است. نام آن برگرفته از نام گیاهی‌ست که در آن منطقه رویش دارد. قالی‌بافان شکل ظاهری بندها، که مرتبط با آب هستند، را به نقوش شکسته و هندسی تبدیل کرده و با تکرار آن به صورت نقش‌مایه، طرح اصلی قالی را به وجود آورده‌اند. این باور وجود داشته که با تکرار نقش آبگیر، می‌توان آبادانی را در روستا تضمین نمود.

روستای ریحان تنها روستایی‌ست که قالی‌بافان آن برخلاف سایر بافندگان این منطقه، از نقشه شطرنجی آماده استفاده نکرده‌اند. این قالی‌ها ذهنی‌بافت‌اند و نقوش آن‌ها از دل منطقه الگوبرداری و به صورت هنرمندانه اجرا می‌شدند. طرح آن‌ها جزو نقوش هندسی شکسته است و هم دارای نقوش گیاهی هستند و هم نقوش جانوری. طرح و نقش این قالی به صورت سینه به سینه انتقال یافته است. قالی‌بافان روستایی که بیشتر خانم‌های مسن بودند این هنر را به دختران خود آموزش می‌دادند.

سیسیل ادواردز در مورد بافته‌های این روستا می‌نویسد:

مردمان آن مدت طولانی است برابر با چندین نسل که طرح خاص خود را اجرا می‌کنند و از بافتن طرح‌های دیگر اجتناب می‌کنند.

رنگ و رنگرزی:

بافندگان روستایی برای بافت این قالی 5 الی 7 رنگ به کار می‌برند. قرمز (که در اصطلاح محلی به آن قرمز دوغی می‌گویند)، قرمز کم‌رنگ (پس‌دوغی)، شتری (عبایی، جفتی)، سرمه ای، سبز، سفید، سیاه. یکی دیگر از فعالیت زنان این روستا رنگرزی بوده است. بطوریکه رنگ‌های لازم برای بافت قالی را به صورت سنتی رنگ می‌کردند.

برای به دست آوردن رنگ قرمز دوغی، از روناس و برای تهیه رنگ پس‌دوغی از مقدار کمتری روناس رقیق‌شده استفاده می‌کردند. برای تهیه رنگ سبز از برگ درخت انگور (مو) و برگ بید استفاده می‌کردند. برای تهیه رنگ‌های تیره و مشکی از پوست انار، ریشه شیرین بیان، پوست گردو و نیل استفاده می‌کردند. آن‌ها برای تثبیت رنگ‌ها از سرکه و دوغ (به علت اسیدی بودن)، گاها از ادرار گاو (به علت داشتن اوره بالا) و زاج سفید استفاده می‌کردند.

طرح و نقش قالی بند ریحان:

تمام نقش‌مایه‌هایی که در این قالی می‌بینیم در عالم واقعیت وجود دارند و در آن منطقه دیده می‌شوند. در بند یا آبگیر در واقعیت ماهی وجود دارد و این نقش را در این قالی‌ها می‌توانیم مشاهده کنیم. حیوانات اهلی همچون خروس و سگ که در مجاورت خانه‌ها به کنار بند می‌آمدند نیز بر روسپی این قالی‌ها نقش می‌بندند.

از دیگر نقوش این فرش‌ها شوپرک (شاپرک) یا همان پروانه می‌باشد که در حاشیه قرار می‌گیرد. در کنار آبگیر گل دیگری می روید که به آن گل خربزه بشقابی می‌گفتند. بوته خربزه قبل از اینکه محصول بدهد دارای گلی کشیده است که در قالی نیز مشاهده می‌شود.

بافندگان تا مدت طولانی تنها همین طرح را در ابعاد مختلف می‌بافتند. پس از گذشت زمان و  راه‌اندازی کمپانی انگلیسی زیگلر در منطقه سلطان‌آباد (اراک کنونی)، رواج طرح های آمریکایی رونق گرفت و طرح‌های محلی رو به نابودی رفتند. در این شرایط عده‌ای از بافندگان شروع به بافت طرح‌های آمریکایی این کمپانی کردند. در چنین شرایطی، در بافت قالی بند ریحان، که بازار متقاضی کمتری به خود می‌دید، از بعضی طرح‌ها و نقش‌های قالی‌هایی پرطرفدارتر، مانند قالی‌های ساروق و مشک‌آباد تقلید شد و نقوشی از در این قالی مورد استفاده قرار گرفتند.

این بود نگاهی به قالی بند ریحان و مشخصات کلی آن. شما نیز می‌توانید نظرات خود را درباره این قالی با ما و مخاطبان در میان بگذارید.

همچنین بخوانید: ویژگی های فرش لیلیان از منظر طرح و رنگ

سی پرشیا مگ

اصالت فرش‌ های نواحی مختلف و قدیمی، نه فقط بسته به طرح و نقش‌های معمول مناطق مختلف که ریشه‌های فرهنگی و تاریخی دارد، بلکه متاثر از عوامل محیطی نیز بوده است. چنین تفاوت‌هایی اگر چه با گسترش ارتباطات و انتقال مصالح مختلف قالیبافی بین مناطق مختلف تا حدودی کمرنگ‌تر شده است، ولی همچنان وجود دارد و سبب می‌شود که فرش مناطق مختلف ایران، هر یک دارای مشخصه‌های منحصر بفردی باشند. البته بایستی در نظر گرفت که با گسترش ارتباطات و تسهیل حمل و نقل، امروزه قالی با نقشه تبریز، با پشم تولید شده در کشور استرالیا که با رنگ‌های وارداتی از اروپا در اراک رنگرزی شده است، در نیشابور بافته می‌شود.

در خصوص فرش‌های مناطق مختلف قالیبافی ایران چند نکته قابل توجه است که آگاهی از آنها جالب خواهد بود. بسیاری از فرش‌های مناطق ایران، توسط عشایر بافته می‌شوند. عشایری که ساکن شهر یا روستای خاصی نیستند و بین چند منطقه در حال کوچ هستند. در مورد این گونه فرش‌ها عنوان نام ایل یا قوم، دقیق‌تر از عنوان محل بافت است. همچون: ترکمن، قشقایی، بختیاری، شاهسون، لری، کردی و …

نقشه پراکندگی اقوام ایرانی

در ادوار گذشته برخی از اقوام از سرزمین‌های خود به مناطق دیگری کوچانده، تبعید و در شهرهایی اسکان داده شده‌اند. ولی این اقوام به طور معمول در هر منطقه فعالیت قالیبافی خود را ادامه داده‌اند. اگر چه ممکن است که در طی این رفت و آمدها و تغییرات محل سکونت، تغییراتی نیز در ماهیت فرش‌های تولیدی این اقوام، چه به لحاظ طرح و نقش و رنگ و چه به لحاظ مصالح قالیباقی رخ داده باشد ولی همچنان از عنوان قوم برای این فرش‌ها استفاده می‌شود. مثل قوم افشار که بافندگان ماهر فرش بوده و در زمان شاه اسماعیل صفوی از آناتولی عثمانی به ایران آمدند. آن‌ها طی ادوار گذشته به مناطق مختلفی کوچانده شده‌اند.

در برخی از انواع فرش‌ها، گفتن نام خاصی که برای آن گونه فرش کاربرد دارد، رایج‌تر از محل بافت و حتی نام قومی است که فرش را بافته است. برای مثال یلمه و گبه نام دو نوع فرش معروف عشایری است. یلمه توسط عشایر ترک زبان که بیشتر در مناطق استان اصفهان ساکن هستند و گبه توسط عشایر استان فارس (عمدتا عشایر لر و قشقایی) که بیشتر در استان فارس ساکن هستند بافته می‌شود.

شهرهای معروف

‌برخی از استان‌ها مثل آذربایجان شرقی، مرکزی و یا همدان، هر یک دارای شهرهای معروفی برای قالیبافی هستند. فرش‌های بافته شده در این شهرها، هر یک دارای هویت مستقلی است و فقط به علت همجواری این شهرها در یک استان، نمی‌توان این فرش‌ها را در یک گروه طبقه‌بندی کرد. برای مثل در آذربایجان شرقی: تبریز و هریس. در مرکزی: فراهان و ساروق و در استان همدان: ملایر و تویسرکان مثال‌هایی بر این موضوع هستند.

برخی از شهرها و روستاها اصلی‌ترین مناطق قالیبافی در ایران هستند که فرش‌های تولیدی هر یک از آن‌ها مشخصه‌های متمایز کننده خود را از جنبه‌های طرح و نقش، رنگ، مصالح، بافت و نوع گره، ارتفاع پرز قالی و … دارا هستند و برای آشنایی با ویژگی‌های هریک از آنها، سالها تحقیق و بررسی لازم است.

این مقدمه ای مختصر بود بر ویژگی‌های فرش‌ های نواحی مختلف ایران. در مقاله‌های دیگر، به بررسی ویژگی‌های فرش‌های بافته شده در هر یک مناطق قالیبافی ایران خواهیم پرداخت.شما نیز می‌توانید نظرات و تجربیات خود را با ما و دیگران در میان بگذارید.

همچنین بخوانید : آشنایی با اجزای فرش دستباف و خصوصیات آن ها

سی پرشیا مگ