همه چیز در مورد فرش ایرانی

قالی کرمان در دوره ناصرالدین‌شاه و مظفرالدین شاه پیشرفت شایانی نمود. بسیاری از قالی‌های این دوران به مناطق مختلف صادر می‌شد و عوامل مختلفی بر روی نقوش فرش این دوره‌ها تاثیرگذار بوده است.

محمدعلی‌شاه ششمین پادشاه سلسله قاجار در سال 1324 ه.قمری 1907 م به سلطنت رسید. وی در سال 1327 ه. ق/ 1910 م از سلطنت خلع شد. پس از وی احمد میرزا پسر 12 ساله وی به سلطنت رسید.

در دوره محمدعلی‌شاه و احمدشاه قاجار آخرین پادشاهان سلسله قاجار بیش از پیش شاهد تأسیس شرکت‌ها و حضور عوامل خارجی در تجارت قالی کرمان هستیم. به سبب عوامل اجتماعی و سیاسی و تقاضای بازارهای خارجی تغییراتی در نقوش قالی‌های این دوره رخ داد. “اتو براندلی” نخستین بازرگان قالی از کشور آمریکا بود که در این دوره در این شهر اقامت گزید. و در سال 1294 و 326 ه.ق 1909 میلادی به نمایندگی از شرکت “ایسترن راگ” به کرمان آمد.

ورود اروپایی‌ها:

 چند سال قبل “نیرکو کاستلی” که از خانواده‌ای متمکن و سرشناس در ایتالیا بود و اعضای خانواده وی اغلب در استانبول به بانکداری و بازرگانی اشتغال داشتند، به تجارت قالی ایران علاقه‌مند شد و در اواخر قرن نوزدهم میلادی تجارت خود را تحت عنوان “نیرکو کاستلی”و برادران در تبریز و نیویورک آغاز کرد. شرکت ایتالیایی عثمانی برادران کاستلی به سال 1328 ه.ق/ 1909 میلادی در کرمان گشایش یافت. چند سال بعد این شرکت یک بازرگان تبریزی به نام میرزاعلی‌اکبر را به عنوان نماینده خود در شهر کرمان منصوب کرد. و در سال 1328 ه.ق/ 1909 م به کاشان منتقل شد و جانشین “جرج استیونس” دو هفته بعد از اتو براندلی وارد کرمان شده و جایگزین میرزاعلی‌اکبر شد.

در ده سال آینده مهم‌ترین شرکت‌های واردکننده انگلستان و آمریکا  شعبات خود را در کرمان تاسیس کردند. صنعت فرش با نیرو و جنبش بیشتری هم چنان پیشرفت نمود. “رابینو” نیز در نوشته های خود که مربوط به سال 1328 ه.ق/ 1911 م است ظرافت فرش‌های کرمان را تمجید کرد.

روند رو به رشد:

در سال های 1331ه.ق/1914م  تعداد دستگاه‌های قالی‌بافی به 3 برابر افزایش است. این افزایش بیشتر در روستاها و به خصوص در دهکده‌های نزدیک صورت گرفت. جنگ جهانی اول (1914 – 1918 م) وقفه‌ای در صنعت قالی‌بافی کرمان پدید آورد و این شهر برای مدت کوتاهی در دست ماموران آلمانی افتاد.

یک سال پس از شروع جنگ جهانی اول دولت آلمان دو هیئت را مامور کرد تا موانع در راه پیشرفت قوای روس و انگلیس که با آن کشور در جنگ بودند ایجاد کرده و ایران را به ورود در جنگ جهانی ترغیب نماید. “ویپرت بلوشر” از اعضای همین گروه آلمانی بود که به ایران آمد. وی در سفرنامه‌اش به شهر کرمان و شهرت فرش‌هایش که سبب نامداری این شهر گردیده، اشاره کرده است. بدین ترتیب رونق اهمیت و شهرت عالم‌گیر فرش کرمان در این دوره برای ما مشخص می‌شود.

پایان جنگ جهانی:

با پایان جنگ جهانی اول میزان تقاضا برای قالی کرمان در آمریکا بیش از هر موقع دیگر افزایش یافت. بازار آمریکا بزرگ‌ترین خریدار قالی کرمان شد و 90 درصد فرش کرمان در این کشور به فروش می‌رسید. گفته می‌شود بهترین قالی‌های کرمان نیز در این دوره بافته می‌شده‌ند.

در پایان جنگ شرکت‌هایی که از قبل در کرمان نمایندگی داشتند از نو فعالیت‌های خود را آغاز کردند. افزون بر این چند شرکت جدید نیز به تاسیس دستگاه‌های بافندگی مبادرت ورزیدند. دستگاه‌های حاضر در شهر کرمان افزایش یافت و آن‌ها در اغلب روستاهای اطراف نیز مردم را با این حرفه‌ها آشنا ساختند. بزرگترین شرکت بازرگانی و قالی‌بافی خارجی شرکت ایتالیایی انگلیسی یونانی بود. این شرکت با نام‌های “شرکت شرق” یا “شرق لندن” و” OCM” معروف بوده است.

رکود تجارت:

در این دوره، افزون بر شرکت‌های خارجی در کرمان بسیاری از تاجران نیز سهم عمده‌ای در شکوفایی این صنعت داشتند. با آغاز بحران اقتصادی آمریکا در سال‌های 1933 تا 1930م یعنی 1352 تا 1344 ه. ق، و محدودیت ورود قالی ایران به کشورهای غربی، شرکت شعبه شرکت‌های خارجی در ایران برچیده شد و آن رونق ظاهری بازار فرش از بین رفت.

 بسیاری از شرکت‌ها و بازرگانان آمریکایی سفارش‌های خود را لغو کردند و دفترهای نمایندگی خود را در کرمان بستند. در پایان بحران نیز ادامه کار خود را به صرفه ندیدند. این وضعیت همچنان ادامه داشت تا اینکه در سال 1353 ه. ق/ 1934 م، شرکت سهامی فرش ایران در راور، شعبه‌ای را تاسیس کرد.

برگرفته از: مقاله بررسی جایگاه قالی کرمان در دوره قاجاریان (هانیه نیکخواه/ سارا رضوانی)

همچنین بخوانید: تاریخچه قالی کرمان و دلایل شهرت آن

سی‌پرشیا مگ

در بخش اول این مقاله تعدادی از جنبه های مهم تاثیرگذار در قیمت گذاری فرش دستباف را بررسی نمودیم. در این بخش به ادامه موضوع قبلی می‌پردازیم.

نوع بافت و کیفیت بافت

یکی از جنبه های تاثیرگذار در قیمت گذاری فرش دستباف نوع و کیفیت بافت است. اگر به پشت فرش‌های گوناگون نگاه کنید، متوجه خواهید شد که نوع بافت و نوع گره به کار رفته در تولید فرش‌ها با یکدیگر متفاوت است. بطور کلی انواع مختلفی از بافت و گره وجود دارد که اصلی‌ترین آنها عبارتند از: گره ترکی، فارسی و جفتی. برخی از بافت‌ها سخت‌تر و زمان‌برتر هستند و برخی ساده‌تر و سریع‌تر.

علاوه بر نوع گره، کیفیت بافت که شامل یک‌دست بودن و تمیز بودن گره‌ها می‌شود، در ارزش‌گذاری فرش تاثیرگذار است. تشخیص اینکه فرش با چه نوع گره بافته شده و آیا توسط بافنده تازه‌کار بافته شده و یا استاد بافنده مجرب، نیاز به تخصص و تجربه دارد.

تراکم بافت (ریز یا درشت بافت)

تعداد گره بافته شده در یک ابعاد مشخص از فرش را تراکم بافت می‌گویند. هر چه فرش با نخ ظریفتر و باریکتر بافته شود، در نهایت تراکم بافت بیشتری نیز خواهد داشت و به بیان دیگر ریزبافت‌تر خواهد بود. هر منطقه قالیبافی به صورت سنتی، استاندارد خاص خود را برای مشخص کردن تراکم بافت دارد که “رج” که بطور معمول در تبریز و برخی دیگر از مناطق بکار می‌رود، یکی از معمول‌ترین این شاخص‌ها است.

« تعداد گره در 7 سانتیمتر از عرض فرش » را رج‌شمار می‌گویند که از پشت فرش به سادگی قابل شمارش است. برای مثال فرش 40 رج، فرشی است که در هر 7 سانتیمتر از عرض آن حدود 40 گره وجود دارد. شاخص‌های دیگری نیز وجود دارد، برای مثال تعداد گره در مترمربع یا در دسی‌متر مربع، شاخصی بین‌المللی و دقیق برای تعیین ریزبافتی فرش است. هر چه فرش ریزبافت‌تر باشد، زمان و زحمت تولید، مزد بافنده، قیمت مواد اولیه و ارزش هنری آن بیشتر بوده و در نتیجه قیمت فرش نیز بالاتر خواهد بود.

ایرادهایی همچون رگه، کجی، غلط بافی، سره، ترنج و …

ممکن است برخی ایرادها در بافت فرش بوجود آید که تاثیرات منفی در ارزش‌گذاری آن دارد. برخی از این ایرادها مانند کجی، ممکن است با سرویس‌های پس از بافت (در این مثال: با دارکشی) رفع شوند و برخی دیگر نیز قابل رفع نیستند و در ارزش‌گذاری فرش، سبب دریافت امتیاز منفی می‌شوند.

برخی از این ایرادها عبارتند از: رگه: دو یا چند رنگ شدن یکی از رنگ‌های فرش. به طور معمول اگر این ایراد در متن فرش باشد، بیشتر به چشم می‌آید. کجی و سره: اختلاف ابعاد در قسمت‌های قرینه، که اصولا بایستی مساوی باشند. غلط‌بافی: عدم تبعیت از نقشه و یا بافت نقشه به صورت اشتباه. ترنج: انحراف مرکز طرح فرش، به طوری که برای مثال، ترنج فرش پس از بافت، دقیقا در مرکز فرش قرار نگیرد.

ایرادهای سرویس

گاهی پیش می‌آید که فرش پس از بافت در حین سرویس‌هایی همچون شستشو و پرداخت، دچار ایرادهایی می‌شود که در ارزش‌گذاری آن تاثیر منفی دارند. برای مثال به علت شستشوی غیرمناسب، رنگ‌های آن قاطی شده و رنگ‌های تیره به رنگ‌های روشن نفوذ می‌کنند.

و یا پرداخت فرش (که به معنی برداشتن سطح جزئی از فرش با تیغ یا ماشین پرداخت است) یک‌دست نبوده و در برخی قسمت‌ها، فرورفتگی در سطح فرش ایجاد شود. این ایرادها نیز در ارزش‌گذاری، سبب دریافت امتیاز منفی می‌شوند.

عرضه و تقاضا

یکی از بدیهی‌ترین دلایل بالا یا پایین بودن قیمت هر کالایی تناسب عرضه و تقاضای آن است. برخی فرش‌ها به لحاظ سبک یا طرح و نقش و یا ترکیب رنگی بکار رفته، در برخی برهه‌های زمانی دارای تقاضای بیشتری هستند. افزایش تقاضا برای سبک خاصی از فرش‌ها می‌تواند با دلایلی همچون مد شدن آن سبک فرش‌ها و یا تغییر قدرت خرید مردم مرتبط باشد. طبیعی است که وقتی تقاضای بیشتری برای نوع یا سبکی از فرش بیشتر شود، احتمال خرید و فروش و در نتیجه قیمت آن گونه فرش‌‎ها افزایش خواهد یافت.

ابعاد و اندازه

در فرش دستباف، هر چه سایز فرش بزرگتر باشد، قیمت آن به ازای متر مربع بالاتر می‌رود. دو علت اصلی این موضوع آن است که 1- زمان تولید فرش بزرگ بیشتر بوده و خواب سرمایه در آن بیشتر است. 2- عرضه فرش‌های بزرگ کمتر است چرا که هر تولیدکننده‌ای امکان تولید فرش بزرگ را ندارد.

محل بافت

محل بافت یکی از مهمترین شاخص‌هایی است که در هنگام بررسی یک فرش مورد توجه قرار می‌گیرد. به سابقه تاریخی، برخی شهرها یا مناطق همچون تبریز، اصفهان و قم دارای پیشینه درخشانی در زمینه تولید فرش دستباف هستند. کیفیت بافت و مزد بافنده به طور معمول در این شهرها نیز بیشتر است.

از دید مشتریان، وجود نام این شهرها بر روی فرش، به معنی کیفیت بالاتر آن‌ها است. برای مثال ارزش‌گذاری دو فرش که با نقشه مشابه در شهرهای بیجار و زنجان بافته شده باشند متفاوت است. و بطور معمول بافت بیجار گرانقیمت‌تر خواهد بود.

موارد بالا مهمترین دلایل تاثیرگذار در قیمت گذاری فرش دستباف بود. به نظر شما چه موارد دیگری می‌تواند در ارزش‌ یک فرش دستباف اثرگذار باشد؟ دیدگاه خود را با ما و دیگران به اشتراک بگذارید.

همچنین بخوانید : هفت دلیل برای خرید فرش دستباف که شاید نمی دانستید