نماد پایداری در هنر ایران

سرو همچنین در هنر ایران نماد مقاومت، پایداری و شکیبایی است. ریچارد ن. فرای، به ویژگی ایرانیان از حیث پایداری در برابر هجمه‌ی سهمناک متجاوزان در بین دیگر ملل توجه کرده است و آنان را با درخت سر مقایسه می‌کند و می‌گوید: «تشبیهی که شاید بهتر بتواند این خاصیت پرتناقض و تداوم و نوپذیری را تعبیر کند، همانا سرو است که در اشعار فارسی بسیار آمده است. این درخت مانند کاج از توفان سهمگین نمی‌شکند و قابلیت انعطاف دارد. چون باد سهمگین بوزد، خم می‌شود و سر به زمین می‌ساید و سپس با آرامش توفان باز راست قد می‌شود.»

نماد مقاومت و پایداری

از دیگر صفات و نمادهایی که به سرو نسبت داده‌اند پایداری و شکیبایی است. این تعبیر به ویژه در ادبیات از گذشته تاکنون بازنمود یافته است. چنان که حافظ در بیتی آورده است: نه هر درخت تحمل کند جفای خزان غلام همت سروم که این قدم دارد

صائب تبریزی نیز سروده است: چو سرو در مقام رضا ایستاده‌ام آسوده خاطرم ز بهار و خزان خویش

یا در بیتی دیگر آورده است: تا داشتیم چون سرو یک پیرهن در این باغ از گرم و سرد عالم پروا نبود ما را

نماد رعنایی و راست قامتی

در ادبیات فارسی واژه‌ی سرو همراه با صفاتی مانند خرامان، چمان، گل اندام، سیمین، خوش رفتار، دلجوی، قباپوش، بهاراندام و… کنایه از معشوق است. شکل و ویژگی‌های مختلف سرو سبب شده بتوان وجوه نمادین متعدد در فرهنگ و ادبیات ایرانی برای آن قائل شد. سرو مظهر بلندی و راست قامتی است و مبنای اشارات متعدد شده است. حافظ در این باره آورده است: عاقبت دست بر آن سرو بلندش برسد هر که در راه طلب همت او قاصر نیست

عرفان

در اصطلاحات عرفانی، سرو عبارت از علومرتبه و قدوبالای محبوب است. همچنین بعضی قدوبالای محبوب را به سرو تشبیه می‌کنند که حتی هدف تیر ملامت شده‌اند؛ چنان که همام تبریزی گوید:

سرو را روزی به بالای تو نسبت کرده‌ام شرمساری میکشم عمری است از بالای تو

ولسان الغیب، حافظ گفته است:

قامتش را سرو گفتم سر کشید از من به خشم دوستان از راست می‌رنجد نگارم چون کنم

هنر

نقش سرو از گذشته تاکنون در هنر ایران دیده می‌شود که حکایت از اهمیت و ارزش آن برای هنرمندان دارد. بر این اساس در بیشتر بناهای ایران باستان به ویژه بناهای مذهبی تصویر سرو به صورت نقش برجسته و نقاشی دیواری دیده می‌شود. بهترین نمونه در این خصوص تصویر درخت سرو بر بدنه‌ی پلکان‌های کاخ آپادانای تخت جمشید است. آن‌‌ها گروه‌های نمایندگان تحت سیطره‌ی حکومت را از یکدیگر جدا می‌کند.

در این نقوش سرو در نقش اصلی و طبیعی خود و با نهایت دقت و ظرافت و ریزه کاری کم نظیری ظاهر می‌شود. در دوران اشکانی و ساسانی نیز نقش سرو، بارها از سوی هنرمندان استفاده شده است. در حجاری‌های طاق بستان، یادگار دوره‌ی ساسانیان نیز نقش سرو همراه با دیگر نقوش حیوانی و گیاهی به کار رفته است. در دوران اسلامی نیز نقش سرو از جمله نقوش و موتیف‌هایی است که به صورت واقعی یا تغییر یافته و استیلیزه در بیشتر هنرهای وابسته به معماری اعم از کاشی‌کاری، گچبری و نقاشی دیواری مشاهده می‌شود.

کاشی و سفال

برای نمونه میتوان به نقش کاشی هفت رنگ یکی از قابهای ضلع شرقی کاخ گلستان تهران اشاره کرد. سرو همچنین یکی از نقوش مورد توجه در هنرهای سنتی چون نقش فرش، منسوجات، دوخت های سنتی و… است. طرح بته جقه که به وفور در هنر ایرانی حضور دارد نیز شکلی تجریدی از درخت سرو است که شامل انواع متنوعی است و به صورت نقوش تزیینی بر فرش، شالهای ترمه و قلمکاریهای اصفهان، پته‌ی کرمان و… دیده می‌شود.

تصویر سرو از گذشته تاکنون به عنوان نقش تزیینی بر ظروف سفالین نقش بسته است. برای نمونه در مرکز کاسه‌ی مینایی متعلق به قرن شش و هفت هجری سروی نقش بسته است. در دو طرف آن پیکره‌هایی منقوش است. یا در کاسه‌ی سفالین دیگری ساخت کاشان همچنان نقش سرو بر میانه‌ی ظرف و بر بالای نهری پر از ماهی ترسیم شده است. در زمینه‌ی آن پلنگی را در تعقیب غزال نشان می‌دهد.

نگارگری و نقاشی

علاوه بر آن در آثار نگارگری و نقاشی ایرانی نیز نمونه‌های متعددی میتوان یافت که تصویر سرو در آن نقش بسته است. مانند تصویری از کلیله و دمنه که به سال 833 هجری تصویر شده است. این اثر در مجموعه کاخ گلستان محفوظ است. در پس زمینه‌ی این نگاره که موضوع اصلی آن برزویه را در حالی نشان می‌دهد که کتاب خود را به انوشیروان ارائه می‌کند، درختانی به چشم می‌آید که برجسته‌ترین آنها از نظر تعداد و رنگ، درختان کشیده قامت سرو است. در نقاشی معاصر و به ویژه در آثار نقاشان جنگ و انقلاب نقش سرو به عنوان نماد ملی و دینی برای اشاره به شهادت، ایستادگی و آزادگی بسیار به کار رفته است.

شاید بتوان نقاشی کاظم چلیپا را نخستین اثری دانست که در آن نقش سرو به عنوان نماد آزادگی و شهادت به کار رفته است. در اثر دیگری از مجید قادری تکسروی تصویر شده است که نواری سرخ بر انتهای آن در باد میرقصد که مشخصا سرو را به عنوان نماد رزمنده و شهادت معرفی کرده است. ساخت تندیس‌ها و نشانه‌های متعدد برگرفته از نقش سرو که با الهام از فرم و ویژگی‌های نمادین سرو تهیه شده است، نشان از گستره‌ی توجه هنرمندان به بازنمایی ویژگی‌های این درخت در هنر است.

برگرفته از کتاب: فرهنگ مصور نمادهای ایرانی – دکتر ابراهیم نامور مطلق و منیژه کنگرانی – نشر شهر

همچنین بخوانید : فرش هریس و برخی ویژگی های مربوط به آن

سی پرشیا مگ

همواره شناخت و داشتن اطلاعات کافی در مورد محصولی که قصد خرید آن را داریم می‌تواند ما را در انتخاب صحیح یاری دهد. فرش دستباف نیز از جمله محصولاتی است که شناخت هر چه بیشتر آن می‌تواند از دغدغه‌های ما در هنگام انتخاب و خرید بکاهد. در این راستا آشنایی با اجزای فرش دستباف راهگشا خواهد بود.

فرش دستباف بطور معمول از سه جزء اصلی تشکیل می‌شود، شامل: چله (تار)، پرز و پود. چله و پود می‌تواند از جنس کتان (نخ پنبه)، پشم و یا ابریشم باشد. پرز نیز معمولا از جنس پشم، کرک یا ابریشم است. در مواردی فرش‌هایی با مصالح نخ طلا یا نقره که در اصطلاح به آن گلابتون گفته می‌شود نیز بافته می‌شوند و بسیار ارزشمند هستند.

چله

چله یا تار به عنوان یکی از اصلی‌ترین اجزای فرش دستباف، همان ریشه‌های دو طرف فرش هستند که بعد از تولید قابل رویت می‌باشند. چله در واقع اسکلت و زیربنای فرش است. یکی از مهمترین و اولین مراحل فرآیند تولید فرش چله کشی است. پس از این مرحله است که به تدریج گره‌های قالی یک به یک و ردیف به ردیف بر روی چله نقش می‌بندند. فرش‌های ریزبافت، چله‌ی نازک‌تر و فرش‌های درشت‌باف چله ضخیم‌تری دارند.

چله ها معمولا از جنس کتان یا همان نخ پنبه،پشم و حتی ابریشم هستند. اکثر فرش‌های دستباف چله کتان دارند. فرش‌هایی که چله ابریشم دارند معمولا شهری هستند و ارزش بالاتری نسبت به دیگر انواع دارند. در مقابل، فرش‌های چله پشم معمولا عشایری هستند. این نوع از فرش‌ها به علت ساختار منعطف‌تری که پشم نسبت به ابریشم و کتان دارند، سبک‌تر و نرم‌تر هستند.

چله‌ها معمولا به رنگ طبیعی کتان، ابریشم و یا پشم هستند و رنگرزی نمی‌شوند. البته در بعضی مناطق مثل کردستان، فرش‌هایی با چله‌های رنگی نیز بافت می‌شوند که زیبایی خاص خود را دارند.

پرز

یکی از اجزای فرش دستباف قسمت اصلی و یا به اصطلاح گوشت فرش یعنی پرز آن است. پرز از طریق گره‌های زده شده بر روی چله قالی ایجاد می‌شود. گره‌ها نیز رشته‌هایی هستند که در هنگام بافت فرش، از طریق پیچیده شدن دور دو چله ایجاد می‌شوند و سپس با چاقو بریده می‌شوند. جنس این گره‌ها از پشم، کرک و یا ابریشم است. هر چه طول ساقه گره که در هنگام بافت با چاقو بریده می‌شود بلندتر باشد، در نهایت فرش بافته شده ضخامت و گوشت بیشتری خواهد داشت.

برای بهتر دیده شدن نقش و نگار فرش، پرزهای قالی کوتاه‌تر و ریزبافت‌تر تولید می‌شوند. در صورتی که فرش درشت‌بافت باشد معمولا پرز قالی بلندتر گرفته می‌شود. ریز و درشتی گره‌ها، به ضخامت نخ پشمی یا ابریشمی که فرش با آن بافته می‌شود نیز بستگی دارد. با نگاه به پشت قالی می‌توان گره‌های آن را بررسی نمود. این گره‌های رنگارنگ در کنار یکدیگر، همچون پیکسل‌های موجود در یک عکس دیجیتال، نقش و نگار قالی را تشکیل می‌دهد.

از آنجایی که برای تولید فرش‌های ریزبافت زحمت، زمان و دستمزد بیشتری صرف می‌شود، ارزش بالاتری نیز دارند. در تولید برخی فرش‌ها هم از نخ پشمی و هم از نخ ابریشمی استفاده می‌شود. بسته به اینکه چه مقدار از ابریشم در بافت این فرش‌ها استفاده شود، اسامی همچون: گل ابریشم، گرده ابریشم، کف ابریشم و … برای آن‌ها بکار می‌رود.

پود

عمل پودگذاری نیز از دیگر مراحل تهیه و تولید فرش است. در این مرحله پس از بافت یک ردیف گره بر روی چله، یک رشته نخ را که به پود معروف است از لابه‌لای تارهای فرش عبور داده و بر روی گره‌ها قرار می‌دهند. پودها باعث یکپارچگی قسمت‌های بافته شده می‌شوند و استحکام اتصال گره‍ها را بیشتر می‌نمایند.

پودها از لابه‌لای تارها گذرانده می‌شوند و سپس به وسیله شانه مخصوص کوبیده می‌شوند. این عمل گره‌ها و پود را به سمت پایین چله فرو می‌برد و پس از آن است که ردیف بعدی گره‌ها بافته می‌شوند. جنس پودها نیز متفاوت است و دارای رنگ‌های متفاوتی هستند. معمولا انتخاب جنس پودها، که می‌توانند از پشم، پنبه و یا ابریشم باشند، به سلیقه بافنده بستگی دارد.

چله، پرز و پود اصلی‌ترین اجزای فرش دستباف هستند. با شناخت آن‌ها می‌توان در انتخاب و خرید فرش دقت و توجه بیشتری داشت. برای مطالعه بیشتر می‌توانید مقاله هفت دلیل برای خرید فرش دستباف که شاید نمی دانستید را مطالعه نمایید و نظرات خود را نیز با ما و دیگران در میان بگذارید.

همچنین بخوانید : فرش هریس و برخی ویژگی های مربوط به آن

سی پرشیا مگ